Ari Folman, David Polonsky, "Dziennik Anne Frank"

Komiksowe adaptacje ikonicznych dzieł literackich to gigantyczne ryzyko, dlatego cieszy, że Anne Frank Fonds do stworzenia dzieła wybrało mistrzowski duet - Ari Folman i David Polonsky pokazują w komiksie maestrię zarówno od strony scenariuszowej jak i rysunkowej. Mimo doskonałej znajomości dziennika czytałem z rosnącym zachwytem i mam nadzieję, że go podzielicie razem ze mną. 

Folman zdecydował się na trzy zabiegi scenariuszowe - po pierwsze zdecydowanie skrócił i uprościł narrację z dziennika, kładąc nacisk na aspekty dla niego najważniejsze i sprawiające, że książka jest wciąż aktualna nie tylko jako zapis dokumentalny, ale doskonały obraz doświadczeń młodej, dojrzewającej dziewczyny, która zostaje zamknięta w czterech ścianach z ludźmi, których niekoniecznie musi lubić. Anne Frank opowiada w dzienniku o odkrywaniu własnej seksualności - chłopakach, ale i fantazjowaniu o koleżankach, doświadczaniu ciała, potrzebie miłości, bliskości i emocjonalnego zaangażowania. Wszystkie te elementy Folman zgrabnie łączy w opowiedzianą ze sporą dawką ciepła i charakterystycznej dla Frank ironii. Udaje mu się wydobyć na pierwszy plan rozterki Anne wobec samej siebie - czy na pewno jest taką fajną osobą, za jaką się uważa? A może jednak zadziera nosa, jest nieznośna i pretensjonalna? Co inni o niej myślą? Tutaj oczywiście stosuje zabiegi typowe dla animacji - podsuwa mikrofon przyjaciołom i rodzinie Anne, którzy wypowiadają się na jej temat. Cały czas gra pomiędzy zapisem dziennikowym i przytaczaniem obszernych jego fragmentów, akcją a rozważaniami, które rozbija na bardziej abstrakcyjnych planszach rodem z książek dla młodszych dzieci. 

Drugim zabiegiem Folmana jest właśnie sięgnięcie po repertuar z książek dla dzieci, przy jednoczesnej świadomości, że komiks będą czytać też dojrzalsi czytelnicy i czytelniczki. Od chwytów w rodzaju całostronicowych plansz z przedmiotami z domu Frank, czy genialnej w swej brutalnej ironii planszy “Tajna oficyna. Wyjątkowy ośrodek tymczasowego pobytu Żydów i innych osób przesiedlonych”, po proste zabiegi jak pojawiające się nożyczki i udawana perforacja w momencie, gdy Anne mówi, że chciałaby kogoś wyciąć z dziennika. Folmanowi udaje się to, co jest cenne w najlepszych animacjach - wciągnąć w lekturę osoby w każdym wieku. No może poza najmłodszymi, dla których będzie to lektura zbyt jednak trudna, ale na poziomie dawnego gimnazjum już jak najbardziej dostępna.

Trzeci zabieg jest typowo filmowy - Folman “podkręcił” dziennik i wyostrzył cechy kilku postaci, tak by móc wokół nich skoncentrować naszą uwagę. I tak pani van Daan, której Anne nie znosiła, staje się tu ironiczną figurą, wokół której budowane są sceny humorystyczne ale i tragiczne. Pięknie pobrzmiewają klasyczne rozwiązanie kreskówkowe, od Disneya po “Trio z Belleville”, jakby będąc też hołdem wobec sposobów prowadzenia narracji, które mogłaby Frank znać z kina (“Bambi” wchodzi do kin w Stanach w 1942 roku).

Jedynym moim zarzutem wobec narracji książki jest nieuwzględnienie faktu samej czynności prowadzenia dziennika przez Anne Frank. Pojawia się to na samym początku i w kilku miejscach mamy odniesienia do tego, że Frank dziennik pisze i prowadzi z nim dialog, ale Folman pomija jeden niezwykle donośny fakt - przepisywania i cenzurowania dziennika przez samą autorkę. Mało niestety znaną historią jest to, że Frank w pewnym momencie, gdy zyskuje świadomość, że jej dziennik może być świadectwem historycznym (co akurat Folman pokazuje), zaczyna go przepisywać, stosując czasem dość drastyczne cenzury. W ostatnich wydaniach “Dziennika” możemy już prześledzić tą historię, a wynika z niej wiele dla zrozumienia samego dojrzewania autorki i przemiany, która następuje u diarystki w momencie myślenia o publikacji dziennika. Szczęśliwie mamy zapisy obydwu dzienników i to zestawienie Folman mógł wykorzystać, choć może sprawiłoby ono, że komiks zbytnio by “dorósł”. Warto zauważyć, że autor korzysta z nieocenzurowanych zapisków. 

Rysunkowo jest tu fantastycznie i choć to oczywiście nie jest komiks artystyczny, to Polonsky wspaniale gra barwami, które nigdy nie są zbyt jaskrawe, zawsze odrobinę przygaszone, a jednocześnie nie nadmiernie smutne. Udane balansowanie pomiędzy grozą czasu, a dość zabawnym czasem charakterem dokumentu robi na mnie wrażenie i komiksowy “Dziennik Anne Frank” niezwykle udanie wyróżnia się spośród innych produkcji około wojennych skierowanych do młodszych czytelników i czytelniczek. 

Nie piszę o samej historii, która jest tu opowiedziana, bo mam nadzieję, że jest to dokument większości z was znany. A jeśli nie jest, to sięgnijcie po ostatnie wydanie, a młodszym dołóżcie komiks. Albo inaczej - można sobie poudawać, że komiks kupujecie dla młodszych, a potem spokojnie zabrać się za lekturę, gdy akurat nie będzie ich w pobliżu. Bardzo warto.

Komiks przełożył Kamil Budziarz oraz wykorzystano fragmenty dziennika w tłumaczeniu Alicji Oczko-Dehue.

Fragmenty komiksu na insta zdaniem_szota