[GAZETA WYBORCZA] "Czy "Pan Tadeusz" wciąż będzie lekturą? "Sieci" już straszą z okładki"

Był jednym z najpopularniejszych pisarzy swoich czasów. I najbardziej kontrowersyjnych. A życiorysem mógłby obdzielić kilka osób. Hugo Bettauer, austriacki Żyd z amerykańskim paszportem, do historii literatury przeszedł jednak dzięki temu, że przewidział Holokaust. W 1922 roku.

***

Mam dzisiaj dla Was opowieść o niezwykłym pisarzu-skandaliście, który w 1922 roku opublikował dzieło, które widzicie na zdjęciu.

***

Hugo Bettauer od dziecka miał niespokojną duszę. Już mając 16 lat, w 1888 roku, uciekł z domu i udał się do egipskiej Aleksandrii, skąd jednak nakazano mu powrót do rodziców.

Dwa lata później przeszedł z judaizmu na protestantyzm i wstąpił do austro-węgierskiego wojska. Nie dogadywał się z przełożonymi, więc po kilku miesięcy znowu wrócił pod rodzinną strzechę.

Mając 24 lata Bettauer stracił ojca, który zostawił mu pokaźny spadek. Przyszły pisarz mieszkał wtedy w Zurychu, skąd, wraz z ukochaną, wyjechał do Nowego Jorku. Do Europy wrócili w 1899 roku. Zamieszkali w Berlinie, gdzie Bettauer, już jako amerykański obywatel, zaczął pracę dziennikarza. Nie stronił od kontrowersji i po dwóch latach został wydalony z Prus. Nie było mu jednak pisane osiadłe życie. Rozwiódł się z żoną i znowu wyjechał do Stanów Zjednoczonych.

(...)

"Miasto bez Żydów" odniosło oszałamiający sukces. Książka już rok po premierze w Austrii, ukazała się po polsku w przekładzie Ignacego Nikorowicza i nakładem Instytut Wydawniczy "Renaissance", wydającej m.in. dzieła Prousta, Wilde'a, a nawet "Cztery odczyty o teorii względności" Alberta Einsteina.

Polski wydawca zmienił początek książki. "Zdarzenia tej powieści rozgrywają się w Wiedniu, równie dobrze mogłyby rozgrywać się w Paryżu, Londynie, lub w Warszawie", dopisano.

***

Jaki był los książki i jej autora? Co pisała polska prasa i jakie dopiski na marginesach znalazłem w bibliotecznym egzemplarzu "Miasta bez Żydów"?

TU CAŁOŚĆ