[GAZETA WYBORCZA] [RECENZJA] David Diop, "Bratnia dusza"

“Banania” to popularny we Francji napój o smaku czekoladowym. Skład: kakao, mąka bananowa, miód, cukier i zboże. Od 1915 roku, decyzją producentów, logiem “Bananii” była twarz czarnego mężczyzny w czerwonej szasziji z pomponem, tradycyjnym dla Senegalu nakryciu głowy.

“Banania”, jak głosił plakat, była "Y'a bon", co znaczy "To dobre". Miał tak - po spróbowaniu “Bananii” - wykrzyknąć ranny senegalski żołnierz, który został przeniesiony na tyły frontu i zatrudniony w fabryce produkującej bananowy proszek. W rzeczywistości slogan został wymyślony przez twórcę napoju, Pierre’a Lardeta, a jego źródłem jest francuska propaganda z czasów rozpoczętej w 1907 roku kampanii marokańskiej.

Kolonialne władze próbowały przekonać czarnych mieszkańców, by zaciągnęli się do francuskiego wojska m.in serią pocztówek z uśmiechniętymi czarnymi mówiącymi “dobry kapitan”, czy “dobra kuchnia”. Pojawienie się senegalskich tyralierów na frontach I wojny światowej sprawiło, że wizerunek uśmiechniętego czarnego mężczyzny stał się atrakcyjny marketingowo, a producent wysyłał nawet ciężarówki “Bananii” na front.

Z czasem producenci “Bananii” wypuścili dziesiątki gadżetów z użyciem “L'ami Y'a good”, jak nazywano bohatera reklamy.

Chyba nic - poza kolonializmem - nie drażniło tak bardzo Léopolda Sédara Senghora, poety i pierwszego prezydenta niepodległego Senegalu, jak “Banania”. W słynnym (przynajmniej we Francji i Senegalu) wierszu z tomu "Hosties noires" (“Czarni gospodarze”) ostrzegał: "Zerwę uśmiech Bananii ze wszystkich murów Francji". Frantz Fanon wymieniał senegalskiego kirasjera wśród przykładów rasistowskich reprezentacji czarnych osób w kulturze konsumpcyjnej. W “Czarnej skórze, białych maskach” pisał o nim jako o "przedmiocie pośród innych przedmiotów".

Senghor w 1983 roku został pierwszym Afrykaninem wybranym do Akademii Francuskiej. David Diop, którego powieść "Bratnia dusza" to próba opowiedzenia świata z punktu widzenia senegalskiego żołnierza biorącego udział w I wojnie światowej, został pierwszym Francuzem, który zdobył Międzynarodowego Bookera.

W 2011 roku francuski sąd zakazał reklamowania Bananii hasłem “Y'a bon”.

---

Więcej o "Bratniej duszy" w recenzji, jak klikniecie. Jacek Szczerba poleca biografię Toma Hanksa, Emilia Dłużewska książkę Macieja Jakubowiaka, a ja Diopa.