Plebiscyt "Książka 25-lecia" - "Wybitna książka wywraca rozumienie świata", rozmowa z prof. Przemysławem Czaplińskim

- Czym jest "dobra książka"?

Skoro szukamy "Książki 25-lecia", to o kryteria postanowiłem zapytać Przemysława Czaplińskiego, krytyka literackiego, profesora literatury współczesnej, wielokrotnie zasiadającego w jury Nagrody Literackiej "Nike".

***

Przemysław Czapliński - Dobra książka nadaje własny sens przedstawianemu zjawisku, miesza w hierarchiach literackich, zakłóca nasze języki opisu świata. W sumie dobra literatura to taka, która więcej odbiera, niż daje.

Wojciech Szot - Odbiera? Przecież ciągle słyszymy, że literatura ma nam coś dawać.

PCZ - Przez "odebranie" rozumiem zakwestionowanie naszego spojrzenia na świat. Zamieńmy „dobrą" na „wybitną", a sprawa stanie się wyraźniejsza.

Wybitne dzieło nadkrusza twarde definicje, robi wyrwy w języku publicznym, wywraca na nice rozumienie świata, niszczy nasze przekonania moralne. Nie da się suchą stopą przejść przez "Zbrodnię i karę", "Jądro ciemności" czy „Podróż do kresu nocy" Célina…

WSZ - Wybitne dzieło robi zatem nam wbrew. A co my z nim robimy?

PCZ - Racja. Literatura może z nami zrobić tylko to, na co jej pozwolimy. Jej skuteczność jest zależna od naszej otwartości. Być może zatem miarą wybitności literatury jest to, że potrafi nas nakłonić do rezygnacji z naszych przekonań.

Wybitna książka sprawia, że w trakcie czytania stopniowo rozluźniamy granice naszych racji i przyznajemy autorowi prawo do nowego skonfigurowania świata. W zamian za tę zgodę dostajemy niewiele - jakąś dziwną historię, niejasne pytania, radykalne wątpienie, garść metafor. Mniej niż oddaliśmy. Oddaliśmy przecież książce to, co najważniejsze - przekonanie, że wiemy, jak patrzeć na świat, że umiemy dochodzić do rozumienia, że potrafimy odróżnić prawdę od fałszu. Ale właśnie tę niesprawiedliwą wymianę uznałbym za kluczową, Bo dzięki niej potrafimy opowiadać o naszym wątpieniu.

Literatura podpowiada nam, jak zamienić niepewność w opowieść.

***

Jakie książki są dla Czaplińskiego najważniejsze w ostatnim 25-leciu? Jaka zmiana dokonała się w literaturze przez te ćwierć wieku? Jaki proces się kończy, a jaki zaczyna?

Mam nadzieję, że zachęcę Was do lektury, bo sporo w tej rozmowie ważnych spraw.

TUTAJ CZYTAMY