- A po co mi literatura? - pyta Michał Witkowski w naszej rozmowie o jego "Autobiografii", liczącej ponad 500 stron cegle, która właśnie chce trafić na Wasze półki. Witkowski: - Mogłoby jej nie być. Śpiewałbym. Robiłbym coś innego. Wyrażałbym się w inny sposób. Byłbym aktorem. Grałbym. --- Szot – Lubisz tego siebie sprzed lat? Witkowski – Gdyby ta osoba, którą teraz jestem, spotkała tę, o której pisze, toby się zupełnie nie zrozumiały. Zwłaszcza w wieku 13 czy 14 lat. To był zbuntowany nastolatek, a opisuje go osoba, która mogłaby być jego babcią. Szot – Już nie...

Haruki Murakami z Japonii, Can Xue z Chin, a może Norweg Jon Fosse. Kim są faworyci do literackiego Nobla? I czy takie listy mają sens? Za trzy tygodnie, 5 października, dowiemy się, kto będzie 120. laureatką bądź laureatem Literackiej Nagrody Nobla, wciąż najbardziej prestiżowej nagrody literackiej. Jak co roku firmy bukmacherskie próbują przewidzieć werdykt szwedzkich akademików i przedstawiają niemal identyczne listy, na których ważne są drobne roszady i często zaskakujące debiuty. Kto zatem w 2023 roku ma największe szanse na literackiego Nobla? Tradycyjnie Haruki Murakami....

Rozmowa z Zytą Rudzką to doświadczenie o szczególnym uroku. --- Szot - Powiemy, jak zareagowałaś na mój telefon z prośbą o wywiad? Rudzka - "Żadnych tam o mamusi, tatusiu i jak trudne było dzieciństwo". Szot - Dlaczego? Rudzka - Dopuszczenie artystek do publicznego głosu często odbywa się warunkowo, przez użycie ich życia prywatnego. Chodź na wywiad i czuj się jak u psychologa, a my damy ci się zająknąć o tym, co teraz napisałaś. A jeszcze zrobimy ci sesję z większym włosem i cycem. Nie lubię forsowania granic i odmawiam, ale rozumiem, że są osoby, które odczuwają potrzebę...

O dodo, które zjadły mole, syropie klonowym i rogach jednorożca. --- Już pierwsze muzea próbowały zachować dla potomnych naturę - choćby pod postacią wypchanych zwierząt. Dzisiaj walczą o dużo wyższą stawkę: zachowanie planety dla przyszłych pokoleń. --- W XVI wieku angielski filozof Francis Bacon postulował, by „przygotować zbiór czy częściową historię naturalną wszystkich dziwów i cudownych płodów natury, wszystkiego wreszcie, co w naturze jest nowe, rzadkie i niezwykłe". Ponad dwieście lat później, w 1746 roku, Hieronim Radziwiłł, jeden z najpotężniejszych magnatów...

Przyglądam się wielu rzeczom z dystansem, ale to taki dystans pełen przygnębienia. Nie przypuszczałem, że w Polsce ukształtuje się tak silny front nacjonalistyczny - mówi profesor Michał Głowiński.

Czterokrotnie był nominowany do Nagrody Literackiej "Nike". W 2010 roku opublikował autobiograficzne "Kręgi obcości", w których opowiedział m.in. o swojej homoseksualności.

Rozmowa jest efektem kilku spotkań, Profesor życzył sobie, byśmy mówili sobie po imieniu.  

Wojciech Szot: Jak się masz? Michał Głowiński: Jak widzisz. Marnie. Ale dożyłem 88 lat.

Swoje przeżyłeś.

- Tak myślisz? Getto zaliczyłem....

Najkrócej bym powiedział, że na obce frazy dobrze jest mieć ucho, na słowa też. Szczerze? Słowa "Różewicz" i "Kawafis" też kiedyś były dla mnie obce, ale chyba miałem ucho - mówi Piotr Sommer, finalista Nagrody Literackiej Nike 2023.

Wojciech Szot: - Zacznę od pytania bardzo ogólnego, ale ważnego. Dlaczego poezja? Gdyby sięgnął Pan pamięcią do swojego debiutu, to dlaczego akurat poezja, a nie proza, opowiadania, może dziennikarska, reporterska praca w języku?

Piotr Sommer: - No tak, pytanie jest dość ogólne, radbym Panu wierzyć, że jest ważne. Sprawy ogólne mają duże znaczenie, prawda?

Zatrzym...

Mateusz Górniak to twórca, który zdecydowanie namieszał w tym roku. Nie tylko literaturą - dawno nie było w "polu literackim" kogoś o tak wyrazistym programie, do tego spójnym z wizerunkiem twórcy.

Górniak jest pierwszą osobą z tegorocznego finału Nagrody Literackiej NIKE, z którą rozmawiam.

---

SZOT - Czytając „Trash Story", wydawało mi się, że w opowiadaniu o współczesnym świecie udaje ci się też przekroczyć duchologiczną, nostalgiczną estetykę, która zdominowała polskie kontr-narracje.

GÓRNIAK - To dla mnie bardzo ważne, bo nostalgia jest czymś konserwatywnym i niczego nie rodzi....

"Chłopki", "Chłopstwo", "Chamstwo" - rojno na półkach w chłopskim temacie. Porozmawiałem zatem z Mateuszem Wyżgą, autorem "Chłopstwa. Historii bez krawata". Efekt jest naprawdę ciekawy. *** - W dyskusji o chłopskiej przeszłości Polski irytuje mnie ujednolicanie tej opowieści, niedostrzeganie lokalnych różnic - mówi Mateusz Wyżga, profesor historii, który prześledził historię swojej rodziny kilka wieków wstecz. Mateusz Wyżga, profesor historii na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, od lat szuka swoich przodków. Urodził się na wsi i - jak sam pisze - jest "częścią ciała...

Dorota Kotas - Anouk Herman - Mateusz Górniak - Łukasz Barys - Justyna Kulikowska Poznaj najciekawsze głosy literackie w polskiej literaturze. -- Jak mówi jedna z osób, które poprosiłem o podzielenie się swoimi typami, "może się okazać, że to jednosezonowe osobowości", ale może się też okazać, że ktoś z tej piątki przemebluje polską literaturę i naruszy czytelnicze przyzwyczajenia. Fragmenty z Górniaka lub Kulikowskiej warto zamieścić w szkolnych podręcznikach, mówią oni bowiem głosem, który może być dla młodych osób czytających ciekawy, inspirujący, a jednocześnie nie jest głosem...

Znamy 12 polskich miast, które chcą być Europejską Stolicą Kultury. Ta lista zaskakuje. Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Lublin, Łódź, Poznań, Szczecin, Toruń, Warszawa i Wrocław - te miasta ubiegały się o miano Europejskiej Stolicy Kultury przy poprzednim "polskim" rozdaniu w 2016 r. Konkurs wygrał Wrocław. W porównaniu z powyższą listą tegoroczne zestawienie kandydatów może wydać się mocno zaskakujące. Z niewielkimi wyjątkami nie ma w nim największych polskich metropolii, a po europejską rozpoznawalność, prestiż i pieniądze chcą też sięgnąć miasta znacznie...